Sawibunga

Sawibunga hi a hming tak chu Sawithanga a ni. Amah hi sa kap thei tak a ni. Luangmama a awm lain Sele a kap a, a sele kah chu a ki a tha elkhen mai a. Hetia sa a kah theih em em laia, Sele ki tha tak a han kap leh ta hi mi thenkhat chuan an itsik ta tlat mai a. Tih hmingchhiat tumin Sawibunga thlahrang lemah an chang a, a chanchin phuahchawpin mak tak takin an than ta vak mai a. Thenkhatin, “Zawlbuk bawhbelah lu bungin Sawithanga kan hmu,” te an ti a, a thenin a rilte awrhin an sawi bawk.

(Sawibunga Sele kah ki chu a ni a, a lu hi thingin nalh takin an siamchawp a ni. Tin, a ki bul lam ve ve hi an tan then tawh a, a tirah chuan hei ai hian a sei niin an sawi. Pi Sangzuali, Theiriat te Sitting Room banga a intar lai thla a ni e)

Tichuan an sawi hrang telh telh a, a khaw nawtin an hlau ta em em mai a. Tlangvalte pawh mahni-in an riak ngam lova. An lenna atang pawhin an haw ngam lova, a huhovin an haw thin niin an sawi.

Sawibunga Sele ki chu an han zut mam han a, ni-ah an han pho a, a mawi em em mai a. A hming pawh a thang ta hle mai a. Lal Seipuia pawhin Valchenga a awm lain, Sawibunga Sele lu chanchin chu a lo hre ve a. A awt ta tlat mai. A upate leh pasalthate hruaiin Luangmamah chuan an zu kal ta a. Luangmam lal chu Seipuia makpa a ni nghe nghe a. Tichuan, Sawibunga inah chuan an zu kal a, “Sawia, i se lu hi ka nei ange,” a tiin a zu dil a. Sawibunga chuan a ui viau mai a. Mahse, Sepuia chuan Silai thal sarih a neih thu leh chung zinga a duh ber chu pek a tiam thu a hrilh vang te leh lal a nih bawk si avangin a hnial ngam ta lova, Sele lu chu a pe ta a ni.

(A sir lam atanga lak ve thung. A tirah chuan a ki leh a ki inkarah hian Patling 3 an thu leng niin an sawi. A awihawm viau. Tunah pawh hian Patling 2 chu an leng zan ang)

Tichuan Sawibunga Selu chu an khua-ah an han hawn chho ta a. In an han thlen chuan, a fapa Vanngura chuan a hlau ta tlat mai! A dam lo ta char char mai a. "Engtinnge i awm?" an han tih chuan, “Sawibunga Se lu hian ka thinah a dawt ngur ngur mai,” a ti a. Se lu chu daipawnah an va dah a, an han kap thuai thuai thin a, chutia an tih chuan a na chu a nuam deuh thin. Mahse, Lal chuan a paih tak tak phal si lova, a la lut leh thin a. A tawp a tawpah chuan Vanngura chu a thi ta nge nge a. A nupui Lalkeuvi phei chuan, “I fapa aiin Se lu i duh alawm,” tiin a ti-el thin, an ti. Vanngura lung hi Valcheng daiah an phun a, tun thleng hian a la awm nghe nghe. Mahse, a thuziak a awm lo a ni awm e.

Sawithanga ni thin Sawibunga tih a lo nih tak dan chu - Kha tia, miin a thlahrang anga an sawi leh a lu bung an hmuh thute an sawi thin avang khan ‘Sawilubunga’ tiin an sawi thin a. A hnu zelah chuan ‘Sawibunga’ tih hming a lo larpui ta a ni. Hetih lai hian amah chuan a thla a hran a hre lova, a chhungte pawhin amah itsiktu an awm a, tih hmingchhiat tumin a thlahrang angin an chang der thin niin an sawi. Amahin a hlauh loh ang bawkin a nupui pawh hian a hlau ve lo. Kristian niin 1945 velah khan tar takin a thi ta a, a lungte pawh an phun a ni. “Kei chu ka thi lovang, Lal Isua lokal thlengin ka dam ang,” a ti thin a ni awm e.

A se lu chu Seipuia chuan paih phal lovin a kawl hlen ta zel a, Theiriat lal inah rei tak an dah a. Chumi hnuah Rolura’n Aizawlah a la phei a, a hnuah Sangzuali ten Theiriatah bawk an la phei leh ta a ni.

Sawibunga’n Sele a kahna hmun tak hi tunlai chuan khawlai vek a ni tawh a, Lungrang Sihtlan an tih hmun niin an sawi.

Thehlep khaw ho ve thung chuan, he Sele hi Sawibunga kah ni lovin an sawi ve leh tlat thung. Midang kahhliam kha Sawibunga hian a chhui zui a, a va hmuh chuan a lo thi tawh a. A ruang lain, “Ka kah a ni,” tiin a sawi ta mai a ni, an ti ve thung.

Sele leh Tumpang hi kan hriat pawlh thin a, Sele chi hrang hrang a awm a, ‘Sele’ tih hi a common name niin, heng hi Sele chi hrang hrangte chu an ni :

1. Kawlfung : Ki mawi tak nei a ni a, a ki hi hman laiin Zen (Silai hlo) bur, Fungki atan an hmang thin.

2. Tumpang : Sele lian ber chi a ni. A ki awmdan chu, a lu chhipah hian a kak deuh phuk a, a sir ve ve-ah a uaithla duai a, a ki hmawr ve ve chu chunglamah a kuai chho leh.

3. Rauri : Sele te deuh chi, ki mawi tak nei tho a ni.

4. Selechhia : Sele ho zinga ki mawi ber an tih thin a ni a. Sawibunga kah pawh hi Selechhia niin an sawi.

Sawi belh ta zel ila : Tun hnai deuhah khan tun hma-a la awm ngai lo Sele tui pal rang hi a awm ta tlat mai a, hei hi a chhan niawma an sawi chu : Ram a lo buai khan Diltlang velah khuan an Sial ho kha an tlansan teuh mai a, ramhnuaiah an awm ta mai mai a. Chung ho chu Sele nen inthlahpawlhin Sele tui pal rang hi a awmphah ta niin an ngai bawk. Sial ang hian a chalah a rang ve deuh bawk. Tui pal rang tih awmzia chu a khup hnuai deuha a vara tial tihna a ni.

Note : Heng chanchin ka ziah ho zawng zawng hi, Pu RK.Lalhluna tawngka atanga ka dawn an ni a. ‘A dik ber e’ ka tihna a ni chuang lo. ‘Unau thawnthu sawi pawh a dang e,’ an tih ang deuhvin, sawi dan hrang hrang a awm thei ang.

HLAMZUIH

Kan pi leh pute khan nausen kum tling lova thite hi ‘Hlamzuih’ tiin an lo vuah a. An sawngbawl dan pawh a danglam hle. Nausen ruang chu Bellam chhungah zalhin, artui chhum leh sakuh an phum tel thin. Artui chhum chu Nausen thlarau, Pialral kawng kawhhmuh tu tur a ni a. Kawngah a lum biang biang anga, chu chu um zelin Pialral hruai thleng thei turah an ngai. Tin, sakuh hian a hnung lamah a lo venghim bawk anga, him taka Pialral thlenpui thei turah an ngai bawk. Pialral kawtchhuahah pawh Pu Pawla’n zawhna zawt buai lovin a lo kal tlangtir mai thin. Hlamzuih phum na-ah hian Nupui pasal la nei lote hi an tel ve thiang lova, an tel ve chuan fa an neih ve hunah hlamzuih bawka a thih ve an hlau a ni awm e.

Tawng upa-ah “Hlamzuih tah chu nep te” tih a awm thin a. Mei khu nasa tak vang emaw engemaw dang vanga mittui a lo tlakin, he thu hi fiamthu rawng kaiin an chham chhuak thin. Hei hian hmanlaia kan pipu ten Hlamzuih an lo ngaih dan a tilang chiang hle awm e. Rilru takin uiin tuar hle mahse nasa taka tihlan a rem ve lo va, zahthlak lama ngaih a ni mah zawk thin. A bikin pa tan phei chuan tuar loh hmel thei ang bera awm kha awm dan phung tur a ni zawk tlat. Mahse, he tih reng lai pawh hian a tuartu rilru chhungril tak chu a rum nasa hle thin ang tih a rin theih. Thinchhe hmingthang Pawngvina meuh pawh khan a thurochhiah pakhatah ‘Hlamzuihte hi lo ngaihsak hram ang che u, nu tan chuan na tak a ni’ a ti hial a nih kha.

Chanchin thain kan ram a la thlen hma, thingbul lungbul bia-a kan pi leh pute ramhuai hnena inthawina an hlan thin lai khan, puithuna hrang hrang an ngah hle thin. Ramhuai hlau leh tlawn reng rengin an hun tam tak an hmang a, an duh ang leh chak zawng ang pawha khawsa hlei thei lovin, mawlna leh atna-in a tuam a. Mahse, tunah chuan ‘Chanchintha-in ramhuai a um bo ta’ tiin engthawl takin Pathian kan fak thei tawh a. Kawl anga min phuar tlattu tam tak ten mual min liamsan tawh a, Chanchintha engah hmasawnna kawng chi tinreng nen Khawvel tukverhah kan dak pha ve ta hial a ni.

Hetia kan nunphung atthlak tak leh hahthlak tak tak kan bansan zawh deuh vek tawh hnu hian Hlamzuih kan la nei ta cheu a. Tuna kan kalphungah chuan Thla thum (Ni 90) tling lova naute a thih chuan Hlamzuiha ngaih an ni. YMA leh Kohhran lam pawh Hlamzuih thihna-ah an inrawlh ngai lova, kut an sil san hmiah mai a ni. Thenrual tha leh mi tlawmngai tlemte-in kuang siam sakin Hlamzuih thlanmualah eng hunah pawh thi se, an phum nghal mai thin.

Kan Kristianna-in kum 120 dawn min chenchilh hnuah hian engvanga Hlamzuih chungchang hi la ngaihthah reng nge maw kan nih le? Mizo mipui nawlpui hian Hlamzuih kan sawngbawl dan leh kan vui dan hi tha kan ti tawh lova, mahni tawrha kan inchanin a na kan tihpui hlawm a nih hi. Mahse, engatinge kan kalphung pangngai tho hian kan la kal reng? YMA hian Kohhran a ngaichang a, hma a la lo mai nge? Kohhran lam zawk hian YMA lam hi a la ngaichang zawk?

Nu-in hah takin thla kaw chhung a pai a, thi lova ruangin harsa tak maiin a hring a. A fa hmel a hmuhin hmangaihna sawi hleih theih loh khawpa nasain a hmangaih nghal a. Harsatna hrang hrang karah pawh a fa tan chuan eng pawh huamin duat em emin a chawi a, hnute tuiin a chawm a. A hmalam hun tur leh a lo puitlin ve hun turte suangtuahsak chunga hlim taka hun a hmanlaiin vanduaithlak takin thihna kut vawtin a man sak ta a. A na a sin. Beiseina a lo neih ve zawng zawng te’n vawi leh khatah mual an liamsan duak a. A hnute lah chu hnetu tur a awm tawh lo tih hre lek lovin a tan ngaiin a tang reng mai si. Rilru a va na duh dawn em! Pa tan meuh pawh tawrh nuam tak a ni bik hauh lovang. Thihnain a rila rah ngei mai chunga ro a relsak hi tu pa mahin zam taka an tawrh hi ka ring thei lo.

Rilru na leh baihvai em emin an kun a, eng ni tawh lo mahse a ruang tal pawh chu an en kham thei lova, an la thlahlel em em a ni. Mahse, kan dan hman laiah chuan thenrual tha leh tlawmngai ten kuang an siamsak sul sul a, vuina mumal pawh nei lovin an han phum sak tawp mai thin chu a nia! A va hrilhhaithlak leh zual dawn em! Hmangaihtu rilru atang chuan thihna theuh theuh hi a nat dan a nep hian ka ring mawlh lo a ni.

Nia, leh lam zawnga ngaihtuah chuan nausen buchip eng mah pawh la hre tham lo an ni a, vantlangin awm ni khama han buaipui luih luih atan em chuan an naupang lua deuh ngei mai. Thalai rualin zan thum meuh han lenpui a, tlangval ten nileng hna-a neiha thlan han laih sak atan em chuan a nep deuh pawh kan ti thei ang. Mitthi sawngbawl dan pangngaia, zualko han kala, buhfaite han khawna, khawhar in riah thleng thlenga han tih ve thlap atan em chuan a tul lo tihna pawh a awm ngei ang. A dik khawp mai. Mahse, tuna kan kal dan, mihring pawh ni pha chiah lo leh ran thi phum aia u deuh awrh ang chauhva kan insawngbawl hi chu a YMA ka ti thei lova, Kohhran tih atan pawh mawi ka ti hek lo. MHIP thleng pawh hian ka dem che u a ni. Nu in ni a, nu-in fa a hmangaihna hrechiangtu pawh in ni. Pawngsual in duh loh zia lantirnan huaisen taka kawng in zawh ngam ang tluk hian hma la ula, ngaih pawimawh in hlawh dawn teh lul nen le... Mahse in ngawi reng si!

Tih tak emah chuan Nau titla (abortion) ringawt pawh ‘nu pum chhunga la awm mah nise nunna nei a ni a, tualthat an ni tho tho’ tiin kan sawi a, kan dem em em thin a ni lawm ni? Kohhran hian a member duhawm tak pakhat a chan a, engmah buaipui lovin a kut a kuangkuah san ang maw? Thlanah Kohhran Upa-in tawngtaina-a thlah a, mawihnai leh a tuartu tana lungawithlak taka thlah hi a har em em emaw ni le? YMA lam tan pawh ruang awm tawh loh hnu-a ‘YMA zan’ hmang kher lova, nikhat emaw zankhat emaw tal han buaipui hi thil harsa lua a ni dawn em ni le? Kan thei ang, kan thei em em ang. Mitthi chhungte lam tan a hlu dawn em asin.

Hawh u, i ngaihtuah chiang leh teh ang u. Kan lo tih dik tawk loh tam tak kha chu hunin liampui tawh sela. Tun atang hian Khawtlang, Kohhran leh YMA hian Hlamzuih sawngbawl dan hi ngun leh zualin ngaihtuah ila, kan tih tur dik tak hi dapchhuah ngei tumin tan la thar leh teh ang u. Pathian lawmzawng tak chu tapte tahpui leh tuarte tawrhpui hi a ni si a...